Even terug naar de (h)eerlijke jaren 50

De jaren 50: de een verlangt ernaar terug, de ander is blij dat ze voorbij zijn. En weer een ander heeft er alleen over gehoord. Op donderdagavond is nu De (h)eerlijke jaren 50 te zien, een tv-serie over wederopbouw, zuinigheid en welvaart. Hoe zag Nederland er destijds uit?

De jaren vijftig begonnen in armoede. Mensen hadden veel verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog en de economie was nog niet opnieuw op gang gekomen. Dat merkten Nederlanders flink. Zo bleven veel levensmiddelen nog tot 1952 op de bon. De geslonken veestapel leverde te weinig zuivel, vlees en mest voor de landbouw. En door de onafhankelijkheid van Indonesië stopte ook nog eens de aanvoer van goedkope goederen als koffie en thee uit Indië. Het waren de jaren van het aantrekken van de broekriem.

Herstel stond centraal dit decennium. Het land lag in puin en moest weer worden opgebouwd. Dat lukte onder andere door hulp van de Verenigde Staten. De grootmacht zorgde met het Marshallplan voor een stroom aan geld, grondstoffen, goederen en levensmiddelen. Ook een versnelde industrialisatie moest van Nederland weer een welvarend land maken. Met succes, want tegen het einde van de jaren vijftig waren we flink op weg een rijk land te worden. 

Het beëindigen van de oorlog zorgde voor een grote geboortegolf in Nederland. De bevolking groeide als kool. In de periode van 1946 tot 1955 kwamen de later veelbesproken babyboomers ter wereld. Een generatie die het allemaal goed voor elkaar had: er was voldoende werk, mogelijkheid tot ontplooiing en ruimte voor idealisme. Het collectieve gevoel dat het ‘vanaf hier alleen maar beter zou worden’ overheerste.

Met twaalf miljoen mensen op een heel klein stukje aarde werd Nederland steeds voller. Het gevolg? Woningnood en werkeloosheid. Daar bedacht de regering een oplossing voor: als nou een deel van de Nederlanders zou emigreren… Daarom kreeg iedereen die wilde verhuizen naar bijvoorbeeld Australië, Canada of Zuid-Afrika een subsidie van de regering. Velen gingen, gestimuleerd door de armoedige situatie in Nederland en angst voor een nieuwe oorlog. Canada was favoriet, omdat veel Nederlanders Australië te ver vonden. Al vertrokken er tussen 1947 en 1961 toch 126 duizend Nederlanders naar Down Under.

Schimmel van brood snijden en de rest nog eten, boodschappen nauwkeurig in huishoudboekjes bijhouden, oneindig lapjes op gaten in kleding naaien: het waren de jaren van de zuinigheid. Ook de regering moedigde soberheid, spaarzaamheid en hard werken tegen weinig loon aan. Het zou ons land er weer bovenop helpen. Maar het zorgde ook voor betutteling door ‘de regering die precies weet wat goed voor u is’. Met allerlei regeltjes en adviezen bemoeide de overheid zich met de mensen. Of het nou om de juiste kleding, gezond eten of de beste huisinrichting ging. 

De wederopbouw lukte en bracht Nederland halverwege de jaren 50 in een stroomversnelling. Nu konden de ‘heerlijke jaren 50’ echt beginnen. Door fusies en overnames ontstonden er steeds meer grote bedrijven en de werkgelegenheid steeg snel. Dat ging gepaard met een nieuw aanbod van huishoudelijke apparaten en luxeartikelen. In 1955 deed een vrouw gemiddeld 62 uur per week over het huishoudelijk werk, vaak zonder stofzuiger, wasmachine of koelkast. Nu kwamen er ineens allerlei van dit soort ‘luxe’ apparaten op de markt om dit werk te versnellen. Gelukkig hadden mensen ook meer geld te besteden. Want de huishoudapparaten waren niet goedkoop. Voor een wasmachine moest je al gauw twee maandsalarissen neertellen. En dan wilde je er het liefst ook nog een televisie, koelkast en brommer bij. Het was het begin van de consumptiemaatschappij.

Als mensen met nostalgie terugdenken aan de jaren 50, hebben ze het vaak over hoe veilig het toen was. En ze hebben gelijk. Het totale geweldscijfer was in 2012 rond de zes keer zo hoog als in 1950, de gestegen bevolking meegerekend. Je had dus inderdaad minder kans beroofd, in elkaar geslagen of vermoord te worden dan nu. Ook vertellen mensen vaak over ‘het touwtje uit de brievenbus’. Je kon je medemens vertrouwen dat hij toch niet met kwade bedoelingen binnenkwam. Jan Terlouw ontroerde met die metafoor in 2016 nog vele kijkers in zijn speech in De wereld draait door. 

In de vierdelige serie De (h)eerlijke jaren 50 schetst de NTR een divers beeld van de periode van 1950 tot 1959. Bewoners uit vier regio’s, verspreid over Nederland, halen herinneringen op aan de jaren vijftig. Er veranderde veel in de Brabantse plaatsen Mill en Langenboom, Den Haag, de Zaanstreek en het Groningse Stadskanaal. De serie is elke donderdagavond om 20.25 uur op NPO 2. Kijk hier de eerste aflevering terug.