Wakker door de wekker, is dat wel gezond?

Tegenwoordig hoef je niet meer van schrik tegen het plafond te vliegen als de wekker gaat. Er zijn talloze wekkers te koop die jou ondersteunen bij het (rustig) wakker worden. Denk aan de wake-up light waarbij de zonsopgang wordt nagebootst, of wakker worden met meditatieve muziek en zelfs bepaalde geuren. Maar is het eigenlijk wel gezond, wakker worden met de wekker?

“Gewekt worden door de wekker kan in principe geen kwaad, zelfs niet wanneer je een variant hebt waardoor je van schrik tegen het plafond vliegt.” Aan het woord is Gerard Kerkhof, emeritus hoogleraar psychofisiologie en slaap. “Gelukkig maar, want we leven in een maatschappij waarin we gedreven worden door afspraken op tijd. Veel mensen zouden verloren zijn zonder hun wekker.”

Hoe kan het dan toch dat veel mensen écht wakker schrikken van de wekker, het gevoel hebben nog niet uitgeslapen te zijn of zelfs een beetje chagrijnig wakker worden? Dat heeft volgens Kerkhof alles te maken met de verschillende fases van slaap. “Wat we weten is dat men ontwaakt vanuit de remslaap, een slaapperiode die zich vooral voordoet in de vroege ochtend. Hier rapporteer je dromen en zijn je hersenen actiever. Wie spontaan wakker wordt komt in de meeste gevallen uit de remslaap.”

Onze biologische klok is in principe in staat om die fases van slaap en daarmee het ontwaken goed te regelen. Maar wie niet vertrouwt op zijn biologische klok kan een wekker instellen. Kerkhof: “Stel dat je jouw wekker instelt op zes uur in de ochtend. Dan weet je niet van tevoren in welke slaapfase je zit als hij afgaat. Is dat nog niet de remslaap, dan is de kans groot dat je ‘van ver’ komt. Je diepe slaap. Daar bruut uit gewekt worden maakt het zwaarder om te ontwaken en kan een ochtendhumeur veroorzaken.”

Het plotselinge wakker worden doet gelukkig niet zo veel met je systeem. “Als we slapen zijn onze zintuigen minder gevoelig dan overdag. Als de wekker niet hard genoeg is hoor je ‘m niet of pas na langere tijd. Het komt niet zo hard binnen als je zou denken en het maakt dan ook niks uit welk type wekker je gebruikt.”

Onze biologische klok wordt als het ware gesynchroniseerd door een wekker. Je stelt hem een beetje bij en dat kan jouw biologische klok ook prima aan. “Het vernuftige zit ‘m echter in het weekend,” legt Kerkhof uit. “Dan slaap je lekker uit, omdat je later naar bed gaat. Hiermee geef je jouw biologische klok het signaal dat het nog ‘vroeg’ is, maar dat is het niet. Je houdt je systeem voor de gek en dat voelen veel mensen op maandagochtend, want zo snel heen en weer schakelen kan je biologische klok simpelweg niet.” Het is dus niet het drukke weekend dat je op maandag voelt, maar een verschuiving van je ritme.

Wat een juist slaapritme is verschilt van persoon tot persoon. Iedereen kan zichzelf echter trainen en daarmee ook op tijd wakker worden zónder wekker. Bijvoorbeeld door minimaal acht uur slaap te reserveren. Maar zeg eens eerlijk, haal jij dat? “Uit onderzoek is gebleken dat veel van de 18- tot 70-jarigen net niet aan zeven uur slaap per nacht komen. Dat is iets te weinig. Tel dagelijks dat ene uurtje op en daarbij het schuiven van je klok in het weekend: dat is een aanslag op je slaapbehoefte,” aldus de hoogleraar. “Het feit dat we te zuinig omgaan met onze slaaptijd is een belangrijke oorzaak voor de noodzaak om een wekker te gebruiken.”

Ritme en regelmaat zijn ook hier sleutelwoorden. Je kunt jezelf namelijk trainen in voldoende slapen en uitgerust (en op tijd) wakker worden. “In onze maatschappij denken we dat alles maakbaar is volgens onze eigen regels. Maar in het geval van slaap kom je dan bedrogen uit. De regel houdt in dat je niet kunt schuiven met slaaptijden. Regelmaat is belangrijk, daarmee train en versterk je je biologische klok en dus ook jouw innerlijke wekker.” Dan komt er volgens de hoogleraar een moment dat de biologische klok het werk overneemt. “Mits je naar jezelf luistert en dus op tijd gaat slapen. Op den duur heb je dan geen wekker meer nodig.”